De herfststijlloos komt uit de gelijknamige familie en komt oorspronkelijk uit het westen van Azië en het gebied rond de Middellandse Zee. Tegenwoordig komt het wel in Europa voor, met uitzondering van Noord Europa. Je ziet de plant specifiek in bossen, langs duinpaden en in de meer vochtige weilanden.
De herfststijlloos is bijzonder, bijzonder vanwege de afkomst, de giftigheid en de medicinale werking die het heeft of zou hebben. De herfststijlloos is in elk geval een plant om heel serieus te nemen. Een kleine dosis kan dodelijk zijn voor zowel mens als dier.
Wat voor plant is de herfststijlloos?
Laten we beginnen te zeggen dat de plant een bijzondere plant is. In ons land zie je de herfststijlloos nog zelden in het wild. De aantallen lopen sterk terug en er is een periode geweest dat de plant beschermd werd. De Nederlandse naam slaat op het feit dat de plant nog geen bladeren in de bloeitijd heeft. De plant is giftig en mag ook zeker niet door dieren gegeten worden.
De bloem heeft wel iets weg van de krokus. Bladeren en vruchten komen in het voorjaar tevoorschijn. De herfststijlloos kan gebruikt worden als een droogbloeier. Dat betekent dat de bol tijdens de bloei geen water opneemt. Er vormen zich dan dus ook geen wortels en bladeren.
De bloem van de herfststijlloos heeft drie stijlen en zes meeldraden en onderscheidt zich zo ten opzichte van de krokus. Zo herken je dus het verschil tussen deze twee bloemen. De krokus heeft drie meeldraden namelijk. De herfststijlloos heeft verder gebogen stengels en ze lopen af op de stijlen. Drie meeldraden zijn hoger geplaatst dan de andere drie meeldraden.
Is de herfststijlloos giftig?
Ja, de herfststijlloos is bijzonder giftig en dus schadelijk voor zowel mens als dier. Overigens werd de plant in de volksgeneeskunde gebruikt tegen onder meer geelzucht en in de Middeleeuwen werd de plant beschouwd als ware het een toverkruid.
Door de knol van de plant te dragen, zou je gevrijwaard blijven van pijn aan de tanden en al eveneens tegen de pest. De herfststijlloos bevat op basis van de massa aan droge stof tussen de 0,3 en 1,2 procent colchicine. In hogere doseringen is dat een zeer sterk vergif. Kinderen bijvoorbeeld, kunnen komen te overlijden van 20 milligram. En dan te bedenken dat een zaad ongeveer 4 milligram colchicine bevat.
Colchicine is een verouderd ontstekingsremmend middel. Het zou verlichting bieden bij jichtklachten, al is de therapeutische breedte van die veronderstelling klein. Ook werd colchicine wel gebruik bij de behandeling van kanker. Colchicine wordt nog wel toegepast bij de behandeling van bepaalde hartziekten.
Hoe moet je herfststijlloos planten?
Kies bij het planten van de herfststijlloos altijd voor een standplaats die zich ofwel in de zon ofwel in halfschaduw bevindt. De bodem mag daarbij vochtig en zelfs vrij nat zijn. De ideale grond is die matig voedselrijk is, humusrijk is en waar kalk in zit.
Je plant de herfststijlloos in de maanden juli en augustus. De bloei van de plant vindt plaats in de maanden september, oktober en november en je kiest voor het beste resultaat voor een plantdiepte van 10 centimeter. De hoogte die de plant bereikt? Die ligt vaak tussen de 15 en 25 centimeter en de kleuren zijn in verreweg de meeste gevallen blauw, lila, roze en wit.
Perfect om verwildering in je tuin te realiseren
De herfststijlloos doet het vooral goed als een bloem onder de struiken en bossages. De plant is zeker geschikt om in kleinere planten te planten, en dat idealiter samen met de bodembedekker.
Wat weer sterke gelijkenissen vertoont met de krokus is het feit dat ze verwilderen in de tuin. Laat ze maar eens staan en je zult verrast zijn wat je het volgend elkaar te zien krijgt.
Zonder water en grond toch prachtig in bloei
De bijzondere herfststijlloos wordt ook nog wel eens het ‘naakte begijn’ genoemd. Ze genieten vooral bekendheid als de ware droogbloeier. De plant kan zonder grond en water toch uitkomen en prachtig bloeien. Probeer dat maar eens in de vensterbank.
Na die bloei kun je ze dan in de tuin plaatsen, liefst dan op een plek in de halfschaduw. Je ziet dan dat de bol zich verder uit gaat breiden en gaat vermeerderen. Precies daarom ook is de herfststijlloos zo geschikt voor verwildering. De plant vraagt geen speciale zorg en vergeet niet dat alle delen van de plant giftig zijn.
Niet te verwarren met de herfstbloeiende krokus
De herfststijlloos wordt nog wel eens verward met de herfstbloeiende krokus overigens. Deze plant komt in al zijn pracht uit als de meeste kleuren in de tuin aan het verbleken zijn. Ook nu is het grootste verschil het aantal meeldraden, opnieuw zijn de gelijkenissen met een uitvoering van de krokus groot.
De verjongingsdrank van Medea
De meeste bekendheid echter, geniet de plant vanwege de giftigheid, de afkomst en de medicinale werking. De herfststijlloos is van het Colchicum geslacht, vrij naar een Griekse streek in Griekenland. Ook de Griekse mythologie vertelt een mooi verhaal over het ontstaan van de plant. Tovenares Medea bereidde ooit speciaal voor Aespon een speciale verjongingsdrank.
Tijdens dat proces vielen echter een aantal druppels op de grond. Uit de druppels ontstond de herfststijlloos. Dan nog over de medicinale werking; het is erg onverstandig om zelf met de colchicine aan de slag te gaan. Doe dat uitsluitend onder medisch toezicht.
Vaak krijg je van de arts precies een hoeveelheid voorgeschreven, dat net geen diarree ontstaat. Van colchicine is verder bekend dat de toxische verschijnselen zich pas voordoen tussen de twee en de zes uur na inname.
Onderschat de herfststijlloos dus nooit
In ons land zie je de herfststijlloos soms nog in Zuid Limburg. Daar herken je soms de langwerpige en de lancetvormige bladeren die gekenmerkt worden door parallelle nerven.
Die zijn echter nog voor de plant tot bloei komt afgestorven. Over sterven gesproken; onderschat de herfststijlloos dus nooit. Een kleine dosis kan al fataal zijn voor de mens. Je voelt na een paar uur het effect en vaak zal na één of twee dagen de dood intreden.
